معماری پادگانی برای ساخت مدارس دخترانه

معماری پادگانی برای ساخت مدارس دخترانه
آفتاب : شاداب سازی فضای مدارس دخترانه، طرحی بود که در سال 1378 برای نخستین بار با عنوان طرح «استتار مدارس دخترانه» در برخی از مدرسه‌های تهران به اجرا در آمد. بر اساس این طرح دیوار مدارس بلندتر می‌شد تا دختران دانش آموز در آن بیشتر احساس راحتی کنند. این در حالی بود که بسیاری از کارشناسان این شیوه را رد کرده و آن را برخورد «زندانی‌‌وار» با دختران دانش آموز دانستند. شاید به همین دلیل این طرح نتوانست جای خود را در مدارس باز کند و نیمه کاره باقی ماند. 10 سال گذشت و این طرح در طول این سال‌ها با نام‌هایی که بار معنایی مثبت‌تری داشت از سوی مسئولان آموزش و پرورش مطرح شد تا اینکه در در آخرین اظهار نظر علی‌احمدی، وزیر آموزش و پرورش دولت احمدی‌نژاد از مدارسی که بر اساس فرهنگ ایرانی و اسلامی معماری شده صحبت کرد و از بیرونی- اندرونی کردن ساختمان مدارس دخترانه سخن به میان آورد . وزیر آموزش و پرورش محرم سازی مدارس را یکی از الزام‌های نظام تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران دانست و گفت: «معلمان و دانش آموزان ما باید در مدارس در چارچوب ملاحظات شرعی آزادی عمل داشته باشند. ما مدرسه‌هایی می‌خواهیم که با فرهنگ، پیشینه و آینده این مرز و بوم سازگاری داشته و متناسب با تربیت نسل آینده جمهوری اسلامی و در راستای تشکیل حکومت واحد جهانی و حکومت صالحه باشد».
جمعیت زیاد دختران دانش آموز در سال‌‌های ١٣٥٨ تا ١٣87 جمعیت دانش‌آموزی ایران با نرخ رشد متوسط سالانه بیش از ٥ درصد از حدود ٧ میلیون نفر به ٥/١٤ میلیون نفر رسید.سهم دختران در این رشد پرشتاب به طور متوسط ٥/١ برابر پسران بوده است، به طوری که درصد دانش‌آموزان دختر در کل جمعیت مدارس ایران از ٣٨ درصد سال ١٣٥٨ به ٤٧ درصد رسید و برای نخستین بار در تاریخ ایران از اوایل دهۀ ٧٠ شمسی تعداد فارغ‌التحصیلان دختر دوره متوسطه از پسران فزونی گرفت. این جمعیت انبوه دختران از آینده‌ای خبر می‌داد که بسیاری از نیروهای کار در جامعه را زنان تشکیل خواهند داد. این در حالی بود که فضای خموده حاکم در مدارس دخترانه و فقر حرکتی آنها که در نتیجه مسایل فرهنگی و محدودیت دختران در مدارس و جامعه است، پرنده خوش خوانی نبود.
سابقه استتار مناسب سازی فضای مدارس دختران نخستین بار با عنوان طرح «استتار مدارس دخترانه» توسط امور بانوان سازمان آموزش و پرورش شهر تهران در سال 1378 مطرح شد. دست اندرکاران این طرح زمانی به فکر تدوین و اجرای آن افتادند که بسیاری از کارشناسان با استناد به آمارهای موجود از فقر جسمی و حرکتی دختران دانش آموز ابراز نگرانی کرده و دلیل آن را اشراف ساختمان‌های مجاور به حیاط مدرسه‌ها و نگاه سنتی که به تحرک و نشاط دختران وجود دارد، دانستند. مجموعه این عوامل، ورزش و بازی دختران در مدرسه را از شکل طبیعی خود خارج کرده بود. به همین دلیل در ارتباط با این موضوع طرحی به نام «طرح استتار» تهیه و در تعدادی از مدارس اجرا شد. بر اساس این طرح دیوار‌های مدرسه باید به قدری مرتفع می‌شد تا اشراف بناهای مجاور کاملاً منتفی شود. در این حالت دختران دانش آموز فرصت می‌یافتند تا بدون استفاده از پوشش چادر، مانتو و مقنعه در محوطه فضای آموزشی خود تردد کنند. این طرح موافقان خود را داشت، اما برخی از کارشناسان معتقد بودند با اجرای آن و با توجه به حصاری که اطراف مدارس برای استتار کشیده می‌شود، محیط مدرسه شبیه به زندان و به نوعی دانش آموزان از محیط بیرون جدا می‌شوند. این در حالی بود که در برخی از کشورهای دنیا مدارس حتی دیوار هم ندارد تا دانش آموزان خود را جدای از جامعه بیرون ندانند.
معماری پادگانی اما بر اساس طرح جدیدی که وزیرآموزش پرورش در روزهای انتهایی سال گذشته آن را مطرح کرد و از سوی سازمان نوسازی مدارس نیر مورد استقبال قرار گرفت، قرار شد تا مدارسی که از سال آینده ساخته می‌شوند مطابق با معماری ایرانی باشند. بر این اساس حیاط مدارس دخترانه در وسط و ساختمان مدرسه دور تا دور حیاط مدرسه ساخته شود. عبدالرضا سالارفر، کارشناس معماری در خصوص طراحی مدارس در ایران می‌گوید: «در معماری مدارس متناسب با بازی‌گوشی کودکان، ضریب ایمنی ساختمان را افزایش می‌دهند. اما سازه و سبک معماری مدارس ایران تناسبی با نیازهای آموزش وپرورش مدرن ندارد. صرف نظر از مسائل ایمنی، دیوارهای بلند آجری، دروازه‌های آهنی سنگین، راهروهای دراز و نیمه تاریک و اتاق‌هایی در دوسوی آن، بیشتر فضای پادگان و زندان را تداعی می‌کند.». او می‌افزاید: «در اکثر مدارس دولتی فضاهای ورزشی، ناهارخوری، سالن اجتماعات و امتحانات، کتابخانه، آزمایشگاه و کارگاه پیش بینی نشده است. حیاط کوچک و آسفالت شده مدرسه محصور در میان ساختمان ودیوارهای بلند تنها محلی است برای تنفس کوتاه دانش آموزان». این مشکل نه تنها در مدارس دخترانه بلکه در مدارس پسرانه نیز وجود دارد که در روحیه دانش آموزان تاثیر زیادی دارد. این کارشناس معماری می‌گوید: «رعایت حجاب اسلامی و گاهی پوشش چادر برای دختران در داخل مدرسه اجباری است. برخی مدیران مدارس نیز با برداشت‌های ویژه مذهبی، ورزش دختران را امری غیر ضروری و مذموم می‌دانند که همه اینها ورزش و فعالیت‌های هنری دختران را به گره‌های کور تعلیم و تربیت تبدیل کرده است». وی با اشاره به سخنان وزیر آموزش و پرورش ادامه می‌دهد: «در معماری سنتی ایران نگاه خاصی به زن وجود داشت. بر اساس فرهنگ سنتی ما زنان پرده نشین بودند و مردان شاهد بازاری. اما در حال حاضر مناسبات تغییر کرده‌است. زنان در محیط کار باید هم‌پای مردان فعالیت داشته باشند». دکتر اکبریان جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران در خصوص تبعات مثبت و منفی طرح استتار می‌گوید: «استفاده از رنگ‌های روشن و تنوع در پوشش دانش آموزان منجر به ایجاد مکانی مطلوب و مناسب برای تحصیل دانش آموزان خواهد شد، اما از طرف دیگر ایجاد حصار و دیوار در محوطه مدرسه تبعات منفی به دنبال دارد که به نوعی زمینه بروز افسردگی و کسالت در دانش آموزان را ایجاد می‌کند». وی در خصوی حل این معضل با بیان اینکه مسئولان باید سیستماتیک و زیر بنایی عمل کنند، افزود: «در اجرای طرح‌های این‌چنینی، وضعیت مکانی و جغرافیایی به نوعی باید طراحی شود که بتواند تابش کافی و مناسب نور خورشید را داشته باشد». دکتر اکبریان معتقد است: «طرح استتار باید با گذشت زمان و ریشه‌ای بررسی شود، در غیر این‌صورت در مقطع زمانی کوتاه نمی‌تواند ضمانت اجرایی لازم و تبعات مثبت را به دنبال داشته باشد».